Nowa Mykwa
Teatr BARAKAH został założony w 2004 roku przez absolwenta krakowskiej PWST, reżysera i aktora Michała Nowickiego oraz absolwentkę wrocławskiej PWST, aktorkę, scenografkę i kostiumografkę Monikę Kufel. W 2007 roku powołana została Fundacja Dziesięciu Talentów na rzecz Teatru BARAKAH. Pierwsza siedziba Teatru BARAKAH mieściła się przy ul. Szerokiej 6, a od 2013 roku teatr działa przy ul. Paulińskiej 28.
Więcej o historii teatru przeczytasz tutaj.
W kamienicy przy ul. Paulińskiej 28 w latach 1919 – 1939 działała Nowa Mykwa żydowska, zwana także „Łaźnią Ludową Rytualną”.
Zapraszamy do zapoznania się z historią tego miejsca oraz z grafikami, które pokazują jak Łaźnia mogła wyglądać kiedyś, a jak ta sama przestrzeń wygląda teraz. Na podstawie planu autorstwa K. Korna (maj 1912) oraz ilustracji Igi Filimowskiej.
Na początku XX w. Rada Wyznaniowa podjęła temat modernizacji istniejących żydowskich „łazienek” (przy ul. Krakowskiej, św. Gertrudy, św. Sebastiana oraz Podbrzezie) oraz Wielkiej Mykwy przy ul. Szerokiej 6, a także budowy nowych obiektów kąpielowych. Realizacja nowej inwestycji była jednak wielokrotnie opóźniana, ponieważ priorytetem stała się modernizacja obiektu przy ul. Szerokiej, a gmina borykała się z ograniczonymi zasobami finansowymi. Ostateczna decyzja o budowie nowoczesnej łaźni zapadła w 1911 r. Władze gminy nabyły parcelę o powierzchni 475 m² od Filii Banku Hipotecznego za kwotę 26 400 koron. Działka była położona przy ul. Miedziuch, czyli dzisiejszej ul. Paulińskiej 28.
Do inwestycji wybrano projekt architektoniczny firmy Karola Korna z Bielska. Gdy plany zostały zatwierdzone, gmina zrezygnowała z usług Korna, ogłaszając nowy przetarg, który ostatecznie wygrał krakowski architekt Henryk Lamensdorf. Miał on przeprowadzić budowę zgodnie z pierwotnymi planami, co wymagało wykupienia od firmy Korna praw do projektu. Po załatwieniu formalności prace przedłużały się z powodu wybuchu I wojny światowej i poboru do wojska Lamensdorfa. Prace budowlane kontynuowano w trudnych warunkach, angażując różne firmy, jak Ignacy Tischlowitz odpowiedzialny za wykopy ziemne czy Fabryka L. Zieleniewskiego, która dostarczyła kotły parowe. Budynek ukończono w stanie surowym w 1918 r., a pierwsze informacje o planowanym otwarciu pojawiły się w 1919 r. Łaźnia przy ul. Paulińskiej 28 rozpoczęła działalność w grudniu tego roku.
Działalność łaźni utrudniały problemy z zaopatrzeniem w węgiel oraz kontrole z komisji sanitarnej. Budynek, o modernistycznej formie i wyraźnie żydowskim charakterze, wyróżniał się pięcioma gwiazdami Dawida na elewacji i dachu. Miał dwupiętrową bryłę z podwórzem wewnętrznym oraz podziałem na część dla kobiet i mężczyzn z osobnymi wejściami. Na parterze znajdowała się rosyjska łaźnia męska z basenem z zimną wodą, podczas gdy piętro przeznaczono dla kobiet, z dodatkowymi pomieszczeniami dla personelu. Na drugim piętrze umieszczono pralnię, suszarnię oraz pomieszczenia techniczne, a w piwnicach znajdowały się kotłownia, maszynownia oraz rytualna mykwa, która jednak nie była zintegrowana z basenami na wyższych kondygnacjach przez ulokowanie od strony podwórza. Mykwy w łaźni przy ul. Paulińskiej były zasilane wodą ze studni o głębokości co najmniej 6,8 metra i średnicy 1,25 metra. Woda tłoczona pompą do zbiorników na strychu spływała ocynkowanym rurociągiem do piwnicy, gdzie trafiała do rozdzielacza i była podgrzewana w kotłach. W suterenie korzystano z małego kotła, natomiast woda na wyższe piętra była ogrzewana w kotłach parowych, których para zasilała ogrzewanie centralne, bojlery i inne urządzenia. Instalację wodną zaprojektował inżynier Leonard Nitsch. Mykwę na parterze (3,475 × 4,0 m) i basen z pierwszego piętra (3,85 × 3,65 m) zaliczano do kategorii bor ha-szaka, czyli „studni z wodą nakładającą się lub mieszającą się”. Mykwa w suterenie (3,0 × 3,2 m) najprawdopodobniej należała do tej samej grupy lub grupy bor ha-zria, czyli „studni dolewanej wody”. Wyposażenie obiektu było skromne, meble pokrywano ceratą dla ochrony przed wilgocią, w kabinach znajdowały się ławki, wieszaki, wanny oraz kaloryfery. Wyposażenie obejmowało także lustra, ręczniki i stoły do mycia. Łaźnia była wyposażona w dzwonki elektryczne, które pozwalały wezwać personel bez opuszczania kabiny. Łaźnię wynajęto dzierżawcy, Józefowi Huttingerowi, który nie spełniał wymogów sanitarnych, co wywoływało skargi. W 1925 r., po licznych problemach, gmina odwołała go z funkcji, ostatecznie odcinając wodę, by wymusić opuszczenie budynku. Po jego odejściu konieczne były kosztowne naprawy i uzupełnienia wyposażenia. Po remoncie zarządzanie łaźnią przejął Leon Horowitz, który prowadził obiekt zgodnie z przepisami sanitarnymi. Łaźnia była otwarta w dni powszednie i święta katolickie, dostosowując godziny działania do potrzeb społeczności żydowskiej i pór roku. W latach 20. XX w. działała od rana do wieczora, z przerwą w ciągu dnia. W łaźni dostępne były różne rodzaje usług kąpielowych, m.in. mykwa, łaźnia parowa, wanny rytualne, natryski oraz miotełki brzozowe i dębowe, używane do pobudzania krążenia podczas kąpieli. W latach 20. XX w. ceny usług wahały się od 20 groszy za mykwę dla mężczyzn po 1,60 zł za kąpiel w parówce. Kobiety płaciły 75 groszy za mykwę z wanną. W niektóre dni, zwłaszcza piątki i przed świętami, liczba użytkowników sięgała 3 tys. dziennie. Rocznie sprzedawano dziesiątki tysięcy biletów, a część kąpieli odbywała się nieodpłatnie dzięki finansowaniu przez gminę biletów dla najuboższych.
W łaźni zatrudniano jedenaście osób, w tym kasjerów i kasjerki, tukerin (kobiety pomagające w mykwach) oraz dozorców. Pensje wahały się od 150 do 700 zł miesięcznie. Dozorcami byli Michał i Anna Sroczyńscy, odpowiedzialni za utrzymanie porządku i drobne prace techniczne. Maszynistą zajmującym się urządzeniami był Tadeusz Paszkowski. Działalność łaźni przerwała II wojna światowa, a po jej zakończeniu budynek nie powrócił do pierwotnej funkcji. W latach 1942 – 1944 w budynku przy ul. Paulińskiej 28 działała firma „Hydraulik”, której pomieszczenia były wykorzystywane przez krakowski okręg Armii Krajowej do celów konspiracyjnych. Pod kryptonimem „Montownia nr 4” prowadzono tam produkcję granatów. 10 października 1983 r. na fasadzie kamienicy odsłonięto tablicę upamiętniającą tę działalność oraz zamordowane tam osoby. W późniejszym okresie w kamienicy mieściły się magazyny i tokarnie, a w latach 1996 – 2004 swoją siedzibę w miało tutaj Stowarzyszenie Teatralne „Łaźnia”. W latach 2005 – 2012 przestrzeń uległa całkowitej dewastacji przez działających w niej najemców. Fundacja Dziesięciu Talentów na rzecz Teatru BARAKAH w 2013 r., wprowadzając się do nowej siedziby, przeprowadziła generalny remont zrujnowanej przestrzeni i przystosowała ją do działalności teatralnej.
Źródło: Anna Jakimyszyn, Łaźnia Ludowa gminy izraelickiej przy ul. Paulińskiej w Krakowie (dzieje zakładu do 1939 roku), [w:] Mykwa – rytuał i historia, red. Joanna Lisek, Wrocław 2014.
Sfinansowane przez Unię Europejską NextGenerationEU